برخورد مرگبار جمبوجت با ساختمان مسکونی در آمستردام (سوانح هوایی بخش پنجم)

سوانح هوایی از تلخ‌ترین رویدادها به شمار می‌روند که توجه طیف وسیعی از جامعه را به خود جلب می‌کنند. فارغ از آثار تکان‌دهنده اجتماعی این سوانح، آموزه‌های فنی و عملیاتی از آن‌ها به عنوان عاملی تعیین‌کننده و موثر برای بهبود مستمر نظام کیفی حاکم بر صنعت حمل و نقل هوایی و افزایش ایمنی پرواز به شمار می‌رود.

در این مجموعه مقالات، به زبانی ساده مهم‌ترین سوانح هوایی تاریخ پرواز مرور می‌شود که نقص عملکرد یا بروز اشکال فنی در موتور هواپیما به عنوان یکی از عوامل موثر در سانحه شناخته شده باشد. البته ذکر این نکته ضروری است که هرگز نمی‌توان تنها یک عامل را به عنوان علت اصلی بروز سانحه هوایی معرفی کرد، بلکه زنجیره وقایع و عوامل مختلف منجر به بروز سانحه می‌شود.

پرواز شماره 1862 شرکت هواپیمایی اِل‌اَل اسرائیل، فرودگاه جان‌اِف‌کندی نیویورک را به مقصد تل‌آویو ترک کرد. این پرواز باری در روز یکشنبه چهارم اکتبر 1992 انجام می‌شد و جمبوجت اسرائیلی توقفی در آمستردام داشت. هواپیمای بوئینگ 747-258اِف در ساعت 2 و 40 دقیقه بعد از ظهر، به فرودگاه شیفول آمستردام رسید و قرار بود بعد از تغییر تیم پروازی و سوخت‌گیری، این فرودگاه را ترک کند. در این ماموریت، وزن محموله هواپیما 114.7 تن بود که 21 تن کمتر از حد بیشینه مجاز قابل‌حمل توسط این جت تجاری به شمار می‌رفت.

در ساعت 6 و 14 دقیقه بعد از ظهر، پس از دریافت مجوز برخاست، هواپیمای اسرائیلی خزش روی باند را آغاز کرد. چهارده دقیقه بعد، در حالی که هواپیما در ارتفاع 6500 پایی در حال اوج‌گیری بود، موتور شماره سه و پایلون آن از زیر بال هواپیما جدا شده و با برخورد به موتور شماره چهار موجب کنده‌شدن این موتور نیز شد.

خلبان با اعلام شرایط اضطراری، از فرودگاه شیفول درخواست فرود کرد و اعلام نمود موتورهای سه و چهار را از دست داده‌است. مسئول کنترل رادار برج مراقبت فرودگاه آمستردام اعلام کرد که باند شماره شش در حال استفاده است و باد با سرعت 21 نات و جهت 40 درجه در حال وزیدن روی باند است.

در این زمان، خلبان بوئینگ 747 درخواست فرود بر روی باند شماره 27 را کرد، اما با توجه به ارتفاع پروازی 5 هزار پایی و فاصله یازده کیلومتری هواپیما از باند، تقرب مستقیم ممکن نبود. برج مراقبت فرودگاه شیفول از خلبان جمبوجت خواست تا ضمن چرخش به راست تا ارتفاع 2 هزار پایی پایین بیاید.

در حین انجام این مانور، خدمه پروازی اعلام کردند که عملکرد سامانه برآافزا (فلپ) دچار مشکل شده‌است. در کمتر از یک دقیقه، بر اساس مکالمات خدمه پروازی و برج مراقبت، جزئیات مسیر تقرب تغییر یافت. چند ثانیه بعد، از کابین بوئینگ 747 باری اِل‌اَل گزارش عدم توانایی در کنترل هواپیما به زمین ارسال شد و در نتیجه، این غول پرنده قبل از رسیدن به باند با یک ساختمان یازده طبقه در حومه آمستردام برخورد کرد و متلاشی شد.

در این سانحه هر چهار خدمه پروازی هواپیما کشته شدند و 35 نفر از ساکنان ساختمان مسکونی نیز جان سپردند. هواپیمای مذکور در سال 1979 اولین پرواز خود را انجام داده بود. در زمان وقوع سانحه 13 سال و 7 ماه از عمر عملیاتی آن می‌گذشت. در این مدت، جمبوجت باری اِل‌اَل بیش از 45 هزار ساعت پروازی را در قالب 10 هزار و 107 سیکل پروازی به ثبت رسانده بود. سازمان هواپیمایی کشوری هلند مسئولیت بررسی سانحه را به عهده گرفت و یکسال و پنج ماه پس از سانحه، گزارش کامل آن را منتشر کرد.

در این گزارش، به نقص طراحی و اشکال در فرآیند دریافت صلاحیت پروازی برای پایلون نگهدارنده موتور بوئینگ 747 اشاره مستقیم شده‌است. همچنین ناکارآمدی فرآیندهای بازرسی در حصول اطمینان از یکپارچگی سازه‌ای سامانه پیشرانش، به‌عنوان یکی از علل تاثیرگذار شناخته شده‌است. در نهایت، ضعف سازه ناشی از خستگی در محل اتصال پایلون شماره سه به سازه اسپاربال باعث جدا شدن پایلون و بخشی از لبه حمله بال شده‌است.

در ادامه، برخورد موتور شماره سه به پایلون و موتور شماره چهار اوضاع را بدتر کرد و به علت آسیب وارد آمدن به بخش‌هایی از بال، عملکرد سامانه‌های کنترل هواپیما دچار ایراد اساسی شده‌است. این هواپیما به چهار موتور پرات‌اِند‌ویتنی، جی‌تی9دی-7جی مجهز بود.

* جهت مشاهده ویدئو مربوط به بازسازی این سانحه هوایی در سایت توربینا اینجا کلیک کنید.