به بهانه سومین سالگرد پایان موفق پروژه ارتقاء MAP2B توسط شرکت توگا فرصتی فراهم شد تا ضمن مرور دستاوردهای این طرح، آخرین وضعیت پروژهها و برنامههای این مجموعه را از آقای دکتر محمد اولیاء قائم مقام محترم توگا جویا شویم. ایشان با گشادهرویی و حوصله تمام پاسخگوی ما بودند. نتیجه این گپ و گفت کوتاه به شرح زیر تقدیم میشود:
در آستانه سومین سالگرد به نتيجه رسيدن پروژه ارتقاء MAP2B توسط شرکت توگا، دستاوردهای حاصل از این پروژه را چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا سرمایهگذاری بر روی تحقیق و توسعه را در مجموعه خود در آینده همانند دهه گذشته ادامه خواهید داد؟
اين پروژه كه از طراحي تا ساخت و آزمايش واحد اول 6 سال طول كشيد، سومين برنامه ارتقاء روي پلتفرم MGT-70 بود. نتيجه آن كه توربين گاز MGT-70(3) است، يك محصول رقابتي در كلاس خود ميباشد كه سبب عقد قرارداد نيروگاه 3000 مگاواتي رميله عراق با هولدينگ شامارا گرديد. ما اگر محصولي با اين مشخصات فني نداشتيم هرگز چنين قرارداد بزرگ صادرات دو ميليارد دلاري براي كشور ميسر نميشد.
در زمان مذاكرات قراردادي كه حتي پيش از آزمايش اولين واحد اين توربين بود، مشاور كارفرما كه يك شركت حرفهاي و معروف آلماني در زمينه مهندسي مشاور نيروگاهي بود، در يك بازه زماني يك و نيم ساله جلسات متعدد فني با مهندسان طراح توگا داشت و آنقدر بحث و بررسي فني كرد تا به اين طراحي متقاعد شد و با تاييد وي كارفرما (شركت شامارا) براي نيروگاه سيكل تركيبي رميله عراق شامل 12 واحد گازي و 6 واحد بخار قرارداد بست.
از 12 واحد فروختهشده در پروژه مذكور، 6 واحد آن يعني فاز اول نيروگاه تاكنون نصب شده و در حال كار است. علاوه بر اين پروژه، 4 واحد ديگر هم فروش صادراتي در دو كشور ديگر داشتهايم. در داخل كشور هم اين محصول جديد فروش بسيار خوبي داشته به طوري كه كل فروش خارجي و داخلي اعم از توربين نو يا ارتقاء روي ورژنهاي قديمي به مجموع 40 واحد رسيدهاست.
از اين 40 واحد تاكنون 13 واحد در حال كار بوده و 170 هزار ساعت كاركرد ثبت شدهاست. فكر ميكنم اين نتيجه براي يك طراحي و توسعه بومي و محصول جديد ملي فوقالعاده است و خيلي سريع سرمايهگذاري تحقيق و توسعه خود را بازگرداندهاست؛ پس چرا در آينده اينطور نباشد؟ بديهي است كه سرمايهگذاري روي تحقيق و توسعه به عنوان ضامن بقا و رقابت آينده را كماكان ادامه ميدهيم.
بهعنوان شرکتی که سالهای گذشته با ظرفیت کامل توربینهای گازی بزرگ V94.2 را تولید میکرد، ارزیابیتان از میزان بهرهبرداری موثر از این ظرفیت صنعتی بزرگ در کشور در سالهای اخیر چیست؟ آیا برنامهای برای توسعه ماشینهای جدید دیگر دارید؟
در سالهاي انتهايي دهه 1380 و اوج نياز و رونق احداث نيروگاه در داخل و خارج كشور ما تا 25 واحد از اين توربين و 8 واحد توربين بخار سيكل تركيبي مربوط در يك سال توليد كرديم. از ابتداي دهه 1390 وضعيت اين صنعت از جهات مختلفي در ايران و جهان تغيير كرد و توگا هم تنوع محصول و توسعه حوزه سرويس را در پيش گرفت به شكلي كه از ظرفيت و زيرساختهاي موجود استفاده مؤثر بشود. توسعه ماشينهاي جديد و نيز ورژنهاي جديد از ماشينهاي قبلي با تمركز بر بازار سرويس از برنامههاي جدي ما در يك دهه گذشته بوده و با قوت ادامه دارد.
شرکت توگا در حوزه تولید ماشینهای مانند فریم6 ورود پیدا کرده که در مقیاسی بسیار کم به تولید رسیدهاند. آیا برای بازاریابی این محصول و عرضه آن در بازار برنامه مشخصی در آینده دارید؟ به نظر میآید این ماشین در بازار کم فروغ بوده است.
ابتدا تصحيح كنم كه گروه مپنا بر پايه توربين فريم 6 محصول جديد خود يعني پكيج توربوژنراتور MGT-40 را توسعه داد. در اين محصول نيروگاهي و توليد پراكنده، تجهيزات جانبي توربين، ژنراتور و سيستمهاي كنترل و الكتريك، طراحيهاي جديد گروه مپنا بودند. يك محصول توربوژنراتور كامل و جديد به خودي خود فرايندي طولانی و پر فراز و نشیب براي تكميل طراحیها، نمونهسازي، ساخت صنعتي، نصب، بهرهبرداری و پايش كاركرد واقعي دارد. بازه زمانی یکساله برای ارزیابی پرفروغ یا کمفروغ بودن چنين مجموعه جدیدي، بازه مناسبی نیست. همه شركتهاي بزرگ دنيا هم زمان زيادي را صرف توسعه و تجاريسازي يك محصول جديد از اين نوع ميكنند.
دركشورمان که گرفتار انواع مضایق و موانع همكاري بينالمللي است این فرایند بسیار دشوارتر هم میشود. به هر حال، اولين واحد به صورت تجاري در نيروگاه زاهدان براي شركت مادرتخصصي توليد برق حرارتي نصب و راهاندازي شد و الان يك سال از كاركرد مطمئن و موفق آن ميگذرد. در يكي دو سال اخير بازاريابي براي آن در داخل و خارج كشور انجام شده و مذاكرات متعددي صورت پذيرفتهاست كه به رغم موانع موجود، تعدادي از آنها موفق بوده و در حال حاضر مذاكرات قراردادي براي مجموع 7 واحد MGT-40 به نتيجه رسيدهاست.
اولین نیروگاه MGT-40 در زاهدان
در مورد توربین گازی MGT-30 چه سیاستی برای ارتقاء مدنظر دارید؟ آیا تحلیل مبتنی بر زیانده بودن این ماشین را قبول دارید؟
بيش از 10 سال قبل همكاري با شركت اوكرايني زاريا-مشپروئكت را روي انتقال فناوري و ساخت داخل توربينهاي سري UGT25000 شروع كرديم. شرایط آن زمان کشور، عملا راهي براي ما نميگذاشت جز همكاري با شركتهاي روسي يا اوكرايني در توربينهاي اين مقياس. نياز هم نسبتا فوري براي احداث ايستگاههاي تقويت فشار شركت مهندسي و توسعه گاز ايران و بعدا پالايشگاههاي فازهاي توسعه پارس جنوبي بود.
نهايتا ساخت داخل ماشين اوكرايني كه البته قبلا در كشور خودمان هم سابقه خريد و نصب داشت با همان مشخصات اوليه طي چند سال انجام شد و تحويل اين پروژهها گرديد تا نياز مبرم كشور در آن مقطع برطرف شود. بعد از كاركرد قابل توجه ماشينها به خصوص در جاهايي كه تحت بار زياد بودند اشكالات كوچك و بزرگ در آنها بروز كرد، حتي در توربينهايي كه قبل از ساخت داخل، توسط مشتريان مستقيما از شركت اوكرايني خريداري و نصب شده بود.
در مجموع حدود 120 اشكال كوچك و بزرگ مشاهده شد و توگا در مدت كوتاهي پروژه تحقيق و توسعه MGT-30(1) را آغاز كرد و ظرف كمتر از 3 سال به نتيجه رساند، به طوري كه بدون افزايشي در توان و راندمان، عمر اجزا، قابليتاطمينان و دسترسپذيري ماشين در اين ورژن جديد افزايش يابد و مشكلات سيستماتيك مذكور با تغيير طراحي يا اصلاح يك فرايند خاص ساخت برطرف گردد.
رفع مشكلات ناوگان در حال كار يا به عبارتي پيادهسازي ورژن MGT-30(1) روي ماشينهاي در حال كار در خطوط لوله و پالايشگاههاي گاز بر اساس حداكثر مقدورات عملياتي توگا و كارفرماهاي مربوط انجام شده و هنوز ادامه دارد. از طرف ديگر از 3 سال قبل نوع توربوژنراتوري اين ماشين در قالب نيروگاههاي كوچك توليد پراكنده و قابل جابجايي توسط گروه مپنا عرضه شده و براي وزارت نيرو در نقاط مشكلدار شبكه برق در تابستان كارساز بودهاست.
اين مدل ماشين هم بهبودهاي قابلتوجهي داده شد تا به قابليتاطمينان مورد نظر برسد و در ادامه نيز يك نيروگاه كاملا موبايل 25 مگاواتي با دو تريلر بر مبناي توربين اصلاحي طراحي شده و هم اكنون در حال ساخت اولين واحد است كه قابليتهاي ويژهاي در بهرهبرداري دارد.
خوب با اين توصيفات در نظر بگيريد كه چه مقدار هزينه اولا براي مهندسي و تحقيق و توسعه تاكنون روي پلتفرم MGT-30 انجام شده. ثانيا پيادهسازي ورژن بهبوديافته ماشين و رفع يك به يك مشكلات در بيش از 100 واحد در حال كار به صورت رايگان و صرفا بر پايه تعهدمان نسبت به محصول خود انجام ميشود. اگر اين هزينههاي تحقيق و توسعه و رفع مشكلات ناوگان را در كنار قيمت فروش نسبتا پايين اين ماشينها در قراردادها با كارفرمايان اوليه و نيز سرمايهگذاري اوليه براي انتقال فناوري و ساخت داخل بگذاريم، در مجموع فرمايش شما مبني بر زيانده بودن اين محصول تا به اينجا درست است.
در عين حال روي آينده اين خانواده ماشين و سوددهي آن به دليل برنامههاي در دست انجام خود، قابليتهاي منحصر به فرد ماشين و نيز تعهد به ناوگان بزرگ موجود در كشور، حساب ميكنيم. در حال حاضر پروژه طراحي و توسعه MGT-30(2) را در حال اجرا داريم كه از نظر عملكردي ويژگيهاي مهمي براي اين توربين گاز ايجاد ميكند.
درست است كه الان كار تعميرات روي اين توربين به شكلي بسيار غيرقابل اتكا توسط بازيگران متفرقه انجام ميشود كه بر خلاف قوانين صريح ساخت داخل براي قطعات يدكي بعضا روي سازنده اوكرايني حساب ميكنند، ولي اين نميتواند پايدار باشد و مشكلات ناشي از رويكرد به تعميرات با قطعات متفرقه و بدون تست كارخانهاي ماشين هم دير يا زود خود را در پايداري عمليات ايستگاهها نشان خواهد داد. اميدواريم كه همگي آنچه به صلاح كشور و استفاده درست از داراييهاي ملي است را انجام دهيم.
آخرین وضعیت پروژه MGT-75 چیست و آینده پیشروی این محصول را چگونه ارزیابی میکنید؟
با عنايت خداوند طراحي و توسعه اين محصول عليرغم مشكلات جاري گريبانگير صنعت كشور و مضيقههاي مالي، تاكنون به خوبي پيش رفته و از نظر ما آينده خوبي براي كشور دارد. رويكرد، اهداف و مباني طراحي و توسعه اين محصول كه از سال 94 شروع شده بود، قبلا به مناسبتهاي مختلفي از جمله در مصاحبه سال گذشته بنده تشريح شده و ميتوان براي اطلاع بيشتر به آن مراجعه نمود.
نكته مهم جامعيت اين طرح است به گونهاي كه علاوه بر توربين گاز و تجهيزات جانبي آن، ژنراتور، سيستمهاي برق، كنترل و گاورنر ماشين و حتي توربين بخار، بويلر سيكل تركيبي و مهندسي پلنت با تركيب مولتي شفت يك به يك، همگي براي احداث نيروگاه پيشرفته كاملا ملي طراحي شده و توسعه يافتهاند.
خبر خوب اينكه به موازات پيشرفت در ساخت اولين واحد، همان طور كه انتظار ميرفت و مشابه همه برنامههاي بزرگ توسعه فناوري توربين گاز در دنيا (مانند ATS در امريكا، Moonlight در ژاپن، و اين اواخر برنامه مشابه دوسان در توسعه توربين گاز كره جنوبي)، در كشورمان هم اين طرح بزرگ مورد حمايت مراجع ذي ربط از جمله معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري و وزارت نيرو قرار گرفتهاست.
اولين نيروگاه پيشرفته مبتني بر اين فناوري بومي با راندمان نامي نزديك به 60 درصد، با مشاركت شركت مادرتخصصي توليد برق حرارتي در ساختگاه بويين زهرا احداث ميشود و انشالله در سال جاري معرفي رسمي محصول و پروژه نيروگاه مذكور، توسط مسؤولين مربوط انجام خواهد شد.
توربین گاز MGT-75
آیا برنامهای برای توسعه و ارتقاء ماشین فریم9 دارید؟ با توجه به اینکه پتانسیل بالایی در راستای ارتقاء در کشور و کشورهای همسایه وجود دارد؟
در گذشته و قبل از توافق هستهاي اين برنامه را داشتيم. با اجراي برجام، سازنده اصلي (جنرال الكتريك) دو سال مستقيما در ايران حضور داشت و فعالانه پيشنهاد ارتقاء را به نيروگاههاي مختلف ارائه ميكرد و در نتيجه ما اين برنامه را كنار گذاشتيم. جنرال الكتريك در مدت مذكور عملا توفيقي براي گرفتن پروژه ارتقاء پيدا نكرد.
بعد از خروج مجدد آن شركت از ايران تحليل ما اين بود كه مزيتي كه اين ارتقاء ميتواند ايجاد كند با شرايطي كه مشتريان ايراني دارند و وضعيت عمومي اقتصاد و سرمايهگذاري در كشور، در مجموع شانس زيادي براي موفقيت سرمايهگذاري روي توسعه پكيج كامل ارتقاي اين توربين نميگذارد.
در دوره اخير، پژوهشگاه نيرو قصد اجراي اين برنامه را بر اساس پيادهسازي احتمالي در برخي واحدهاي وزارت نيرو داشت و مايل به مشاركت گروه مپنا هم بود. به رغم اينكه شانس زيادي به لحاظ كسب و كار واقعي براي اين برنامه قائل نيستيم، اما به عنوان يك طرح پژوهشي وزارت نيرو در آن همكاري داريم.
اما شما اينطور كه فرموديد پتانسيل بالايي براي اين موضوع در ايران و كشورهاي همسايه قائليد. واقعيت اينكه ما بر اساس سير تطور موضوع در سالهاي گذشته، تجربه خود از مزايايي كه يك طرح ايجاد ميكند، تحليل رفتار و خواستههاي مشتريان ايراني و نهايتا شرايط عمومي كشور، خيلي به چنين پتانسيلي معتقد نيستيم.
خارج از ايران هم گرچه در برخي موارد زمينه مساعدتري هست، ولي خود شركت جنرال الكتريك سعي ميكند در قالب توافقهاي جامع و معمولا سياسي با كشورهايي كه اين زمينه را دارند و البته پول هم دارند، شانسي را از دست ندهد. با اين وجود بايد اين را هم در نظر داشت كه تعداد ارتقاهاي محققشده مثلا از نوع AGP روي اين ماشين خاص نسبت به ماشينهاي رده مشابه، خيلي زياد نيست.
در نگاهی کلان و با هدف جمعبندی سوالات قبلی، با توجه به روندهای حاکم بر صنعت توربین گاز جهان و افزایش تقاضا برای سرویس در مقابل توسعه محصولات جدید، سیاست مپنا در حوزه سرویس چیست و تا چه اندازه آماده رویارویی با تغییرات تقاضا در بازار هستید؟
قبلا عرض كردم كه از حدود يك دهه پيش وضعيت اين صنعت هم در ايران و هم در جهان رو به تغيير گذاشت و معلوم بود كه ديگر به سالهاي اوج توليد توربين نو و احداث نيروگاه جديد نميرسيم. متنوعسازي محصولات و خدمات به خصوص با رويكرد توسعه درامد از بازار سرويس، استراتژي محوري توگا از آن زمان بوده و به قوت ادامه دارد.
از ابتداي دهه 1390 به طور مستمر سهم سرويس از فروش سالانه توگا افزايش داشته به طوري كه در سال 98 به بیش از 40 درصد فروش رسيدهاست. اين البته بخشي از كسب و كار سرويس نيروگاهي گروه مپنا و بيشتر مبتني بر توسعه خدمات فناورانه و عمليات كارخانه توگاست. انواع خدمات ديگر روي محدوده وسيعي از توربينها توسط ديگر شركتهاي گروه مپنا انجام ميشود.
براي آينده هم روي سرويس نيروگاهي، به خصوص موارد اختصاصي كه از تحقيق و توسعه توگا حاصل ميشود، همچنين حوزههاي كاري جديد حساب ميكنيم. سرويس تجهيزات مرتبط در حوزه حمل و نقل از آن جمله است.
نگاهتان به فعالیت سایر شرکتها و مجموعهها در کشور در حوزه صنعت نیروگاهی چیست؟ آیا شبکهسازی و استفاده از توان و ظرفیت شرکتهای دانشبنیان و فناور را در این حوزه کارساز میدانید؟ آیا با ایجاد یک قطب صنعتی بزرگ دیگر در ابعاد و اندازه توگا برای ایجاد رقابت و توازن در عرضه موافق هستید و این رویکرد را به صلاح کشور میدانید؟
با لحاظ كردن بسياري محدوديتها، گروه مپنا و به خصوص شركتهاي توليدي آن حداكثر استفاده ممكن را از شركتها و مؤسسات دانشبنيان و فناور دارند. در توگا همواره در معرض اين تصميمگيري هستيم كه كدام كار توسعهاي به صورت داخلي و كدام با برونسپاري انجام شود تا زمان انجام يك پروژه بزرگ به حداقل برسد و از نيروي انساني تخصصي هم بهترين استفاده بشود.
بر اين اساس آمار بالايي از برونسپاري در انواع زمينهها داريم. با اين وجود در كشور ما دو آفت بزرگ ميزان برون سپاري را محدودتر و حزم و احتياط در اين زمينه را ضروري ميكند. اين دو آفت عبارتند از:
افشا يا استفاده غيرمجاز از مدارك و اطلاعاتي كه طي يك برونسپاري در اختيار طرف قرارداد قرار ميگيرد. به رغم اينكه تمهيدات زيادي براي كاهش اين ريسك ديده ميشود، ولي اين ريسك هيچگاه صفر نيست و نظام حقوقي هم پشتيبانيكننده كامل براي موارد نياز نخواهد بود.
بسيار ديده شده كه طرف قرارداد، دانسته و يا با درك اشتباه از حدود و ثغور كاري كه طي يك قرارداد انجام داده، نسبت به نقش خود اغراق ميكند و حرفهاي مغاير اخلاق حرفهاي به زبان ميراند.
در مورد قسمت آخر سؤال شما بايد عرض كنم كه انگيزهها و دلايل مختلفي ممكن است براي ايجاد يك قطب موازي وجود داشته باشد. شايد بخشي از آن هم ناشي از مواردي عملكرد نامناسب ما ايجاد شود. اما به هر حال با نگاهي ساده به بازيگران اين صنعت در مناطق مختلف جهان به خصوص كشورهاي پيشرو ميتوان دريافت كه چنين كاري هدر دادن منابع محدود كشور است و تا حد ممكن بايد توسط همه از آن احتراز شود.
لازم است با هوشمندي از آنچه كه در دهههاي گذشته در صنعت كشور براي فرش ماشيني، ماكاروني، موتورسيكلت هوندا 125 و غيرهم اتفاق افتاد اجتناب نمود. بهترين راه موفقيت، لزوما تقليد از يك كار موفق نيست و بهتر آن است كه با بسط خلاقيت، راههاي كمتر رفته را آزمود…
* از طرف همه همکاران توربینا وشرکت فنی مهندسی رهیافت پارسیاناز آقای دکتر اولیاء برای بذل توجه و حسن همکاری کمال تشکر را داریم.
